O możliwości żądania zwrotu kosztów zastępstwa procesowego poniesionych w elektronicznym postępowaniu upominawczym

W artykule opublikowanym w nr 2 Biuletynu zastanawialiśmy się nad tym, czy przepis art. 505(37) § 2 k.p.c. obejmuje również koszty zastępstwa procesowego poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Autor niniejszego artykułu powołał się w nim na trzy pytania prawne dotyczącego tego zagadnienia, skierowane w ostatnim czasie do Sądu Najwyższego. Pytania te zarejestrowano pod sygn. akt: III CZP 48/23, III CZP 53/53 i III CZP 66/23. Oczekując na udzielenie odpowiedzi na te pytania, autor powołał się na postanowienie Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 24 stycznia 2024 r. w sprawie o sygn. akt VIII Cz 791/23 (niepublikowne), w którym uznano, że rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów kolejnego procesu po umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego nie powinno uwzględniać kosztów zastępstwa procesowego poniesionych w związku z reprezentowaniem strony powodowej przez fachowego pełnomocnika w elektronicznym postępowaniu upominawczym. W tej sprawie sąd drugiej instancji nie sporządzał uzasadnienia powołanego postanowienia, dlatego autor artykułu przytoczył argumentację powołaną w tej sprawie przez sąd pierwszej instancji – Sąd Rejonowy w Grudziądzu. Według tego sądu sformułowanie użyte w art. 505(37) § 1 k.p.c. można odnaleźć w przepisie art. 520 § 1 k.p.c. odnoszącego się do kosztów postępowania w postępowaniu nieprocesowym. Przyczyną takiego zapożyczenia sformułowania jest to, że w przypadku umorzenia postępowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym trudno jednoznacznie wskazać stronę, która wygrała sprawę. Dlatego też ustawodawca na tym etapie tego postępowania nie zastosował rozwiązania dotyczącego kosztów postępowania w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 k.p.c.), zasadę zawinienia (art. 101 i 103 k.p.c.) czy też zasadę słuszności (art. 102 k.p.c.), względnie wzajemnie znosząc te koszty lub też je stosunkowo rozdzielając (art. 100 k.p.c.). Sąd ten zwrócił uwagę, że zgodnie z treścią art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Zapis ustawy (art. 505(37) § 1 k.p.c.) wyraźnie przewiduje, że każda ze stron ponosi własne koszty powstałe w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Przepis ten nie zawiera zwrotu, że strony jedynie tymczasowo ponoszą koszty procesu związane ze swoim udziałem w sprawie. Mając więc na uwadze treść art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. według Sądu Rejonowego należało uznać, że rozstrzygnięcie zawarte w postanowieniu o umorzeniu postępowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym jest rozstrzygnięciem obejmującym wszystkie koszty, które zostały poniesione przez strony i nie mogą być one rozliczane w innym postępowaniu (na innym etapie postępowania), chyba że przepis wyraźnie tak stanowi. Tym szczególnym przepisem jest natomiast art. 505(37) § 2 zd. 2 k.p.c., który skorelowany jest z przepisem art. 19 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych[1]. Przepis ten stanowi, że w przypadku, o którym mowa w art. 505(37) § 2 k.p.c., uiszczoną opłatę od pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym zalicza się na poczet opłaty od nowo wniesionego pozwu. W sytuacji zatem umorzenia postępowania w elektronicznym postępowaniu upominawczym, a następnie wniesienia pozwu przeciwko temu samemu pozwanemu o to samo roszczenie w postępowaniu innym niż elektroniczne postępowanie upominawcze, strona powodowa poniesie jedną opłatę sądową, która w przypadku wygrania procesu zostanie zasądzona na jej rzecz od strony pozwanej. Taka sama zasada powinna obowiązywać w przypadku kosztów pozasądowych (zastępstwa procesowego), w przeciwnym wypadku strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika otrzymałby podwójne koszty (podwójne wynagrodzenie radcy prawnego lub adwokata). Podzielając tę argumentację, na koniec artykułu opublikowanego w nr 2 Biuletynu autor sformułował ogólny wniosek, że przepis art. 505(37) § 2 zd. 2 k.p.c. w brzmieniu: „Na żądanie stron sąd, rozpoznając sprawę, uwzględni koszty poniesione przez strony w elektronicznym postępowaniu upominawczym” dotyczy wyłącznie opłaty sądowej, a nie kosztów zastępstwa procesowego.

Zaprezentowane przez autora stanowisko okazało się trafne, albowiem w uchwale z dnia 10 kwietnia 2024 r. w sprawie III CZP 53/23 Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawie zainicjowanej pozwem na zasadach określonych w art. 505(37) § 2 zd. 1 k.p.c. sąd, rozstrzygając o kosztach procesu na żądanie strony zgłoszone zgodnie z art. 505(37) § 2 zd. 2 k.p.c., uwzględnia jedną opłatę za czynności pełnomocnika w wysokości odpowiadającej temu postępowaniu.

Z kolei w dniu 12 kwietnia 2024 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę w sprawie o sygn. akt III CZP 66/23, stwierdzając, że tym samym roszczeniem w rozumieniu art. 505(37) § 2 k.p.c. może być roszczenie w wysokości niższej niż jego wysokość dochodzona w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Sąd Najwyższy dopuścił zatem możliwość ograniczenia przez powoda roszczenia w pozwie składanym przed sądem właściwości ogólnej po umorzeniu elektronicznego postępowania upominawczego, ze względu na częściowe wygaśnięcie wierzytelności powoda po wydaniu nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym wskutek dokonania przez dłużnika częściowej zapłaty długu. Stanowisko to jest oczywiste, zważywszy na to, że nie można zmuszać powoda do składania drugiego pozwu do sądu właściwego ogólnie na kwotę obejmującą spłacone zobowiązanie. Jak wskazał w ustnym uzasadnieniu uchwały sędzia sprawozdawca Dariusz Zawistowski, sama wysokość roszczenia nie decyduje zatem, czy chodzi o to samo roszczenie w rozumieniu art. 505(37) § 2 k.p.c., a wierzyciel nie może ponosić konsekwencji tego, że pozwany ociąga się ze spłatą długu i spłaca go w części już w toku elektronicznego postępowania upominawczego[2]. Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie, a więc nie odpowiedział na drugie pytanie Sądu Rejonowego, które brzmiało następująco:

Czy w przypadku, gdy po wydaniu nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym dłużnik spłaca część zobowiązania i wnosi sprzeciw co do całości nakazu, co prowadzi do umorzenia postępowania (art. 505(36) k.p.c.), a powód następnie wytacza powództwo przed sądem właściwym o zapłatę kwoty odpowiadającej wysokości roszczenia, które aktualnie istnieje (po uwzględnieniu dokonanej zapłaty) i wnosi o zwrot kosztów zastępstwa procesowego poniesionych w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 505(37) § 2 k.p.c.), sąd powinien:

a) odmówić uwzględnienia w ramach rozliczenia kosztów procesu (art. 108 § 1 k.p.c.) kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez powoda w elektronicznym postępowaniu upominawczym;

b) czy też uwzględnić w ramach rozliczenia kosztów procesu (art. 108 § 1 k.p.c.) koszty zastępstwa procesowego poniesione przez powoda w elektronicznym postępowaniu upominawczym wyliczone według wartości przedmiotu sprawy wskazanej w tym postępowaniu?

Odpowiedź na to pytanie została już bowiem udzielona w sprawie III CZP 53/23.

Z uwagi na to, że obie uchwały zapadły niedawno, brak jest jeszcze pisemnych uzasadnień uchwał, w których zostaną podane argumenty na rzecz zaprezentowanego stanowiska. Pierwsza uchwała została krótko omówiono w dzienniku Rzeczpospolita[3]. Nie przytoczono w nim jednak motywów, którymi kierował się Sąd Najwyższy przy wydaniu uchwały. Na stronie internetowej Sądu Najwyższego nie zamieszczono również komunikatów o ww. sprawach. Wypada zatem jeszcze trochę poczekać, aby poznać uzasadnienie prawne podjętych uchwał.

Nadmienić należy, że nadal nierozpoznane jest zagadnienie prawne zarejestrowane w Sądzie Najwyższym w dniu 15 września 2023 r. pod sygn. akt III CZP 48/23:

Czy w sprawie zainicjowanej pozwem wniesionym z zachowaniem terminu, o którym mowa w art. 505(37) § 2 zd. 1 k.p.c., sąd rozstrzygając o kosztach procesu na żądanie strony zgłoszone zgodnie z art. 505(37) § 2 zd. 2 k.p.c. powinien uwzględnić dwie opłaty za czynności pełnomocnika będącego radcą prawnym, tj. odrębnie za czynności podjęte w toku elektronicznego postępowania upominawczego i postępowania rozpoznawczego prowadzonego z wyłączeniem przepisów regulujących to postępowanie odrębne, czy też uwzględnić należy jedynie jedną opłatę?

Uwzględniając jednak treść uchwały podjętej przez Sąd Najwyższy w sprawie III CZP 53/23, spodziewać się można odmówienia podjęcia uchwały we wcześniejszej sprawie o sygn. akt III CZP 48/23.

[1] T.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1125.

[2] Ustne uzasadnienie sędziego sprawozdawcy przytoczono za M. Domagalski, SN wydał uchwałę ws. kosztów adwokackich w e-sądzie, Rzeczpospolita z 22.04.2024 r., https://www.rp.pl/zawody-prawnicze/art40215041-sn-wydal-uchwale-ws-kosztow-adwokackich-w-e-sadzie

[3] Zob. M. Domagalski, Ile zarobi adwokat lub radca w hybrydowym procesie? Jest uchwała SN, Rzeczpospolita z 11.04.2024 r., https://www.rp.pl/zawody-prawnicze/art40146211-ile-zarobi-adwokat-lub-radca-w-hybrydowym-procesie-jest-uchwala-sn