O problemach w stosowaniu art. 139(1) k.p.c.

Po zmianie przepisów k.p.c., od dnia 1 lipca 2023 r.[1] przepis art. 139(1) § 2 k.p.c. stanowi, że aby zniweczyć rygor zawieszenia postępowania z wezwania sądowego zobowiązującego powoda do doręczenia korespondencji pozwanemu za pośrednictwem komornika sądowego, powód musi przedstawić sądowi potwierdzenie doręczenia korespondencji pozwanemu za pośrednictwem komornika albo dowód na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem wskazanym w pozwie – może być to np. pismo pozwanego, w którym wskazał on ten adres, wystawione w krótkim okresie przed lub po podjętej próbie doręczenia mu korespondencji sądowej. Przepis nie przewiduje już natomiast możliwości wskazania przez powoda nowego adresu pozwanego i zgłoszenia wniosku, aby sąd doręczył pozwanemu korespondencję na ten nowy adres. W aktualnym stanie prawnym dla zniweczenia rygoru zawieszenia postępowania, zakreślonego przez sąd na mocy art. 139(1) § 1 k.p.c., wymagane jest przedłożenie w tym terminie: 1) dowodu doręczenia pozwanemu korespondencji sądowej przez komornika sądowego; 2) dowodu na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem podanym przez powoda albo 3) wniosku o ustanowienie dla pozwanego kuratora procesowego w trybie art. 143 k.p.c. wraz ze wykazaniem przesłanek do jego ustanowienia. Dla zniweczenia wspomnianego rygoru nie wystarczy więc samo złożenie wniosku do komornika o doręczenie korespondencji pozwanemu. Wniosek ten musi okazać się skuteczny. Jeśli powód wykaże, że komornik nie jest w stanie doręczyć korespondencji i potwierdzić tego, że pozwany zamieszkuje pod wskazanym adresem, należy przedłożyć do sądu dowód na piśmie, że pozwany przebywa pod adresem podanym przez powoda. Jeśli brak takiego potwierdzenia, powód może zlecić ustalenie przez komornika innego adresu pozwanego i doręczenie korespondencji na ten adres. Jeśli jednak i w ten sposób nie uda się doręczyć korespondencji sądowej pozwanemu, pozostaje jedynie wniosek o ustanowienie kuratora procesowego dla pozwanego w trybie art. 144 k.p.c.[2]

Wobec niemożności doręczenia przez komornika korespondencji sądowej pod adresem podanym w pozwie, w praktyce pełnomocnicy powodów wnoszą o zobowiązanie powodów przez sąd do wskazania w określonym terminie (np. 3 miesięcy), liczonym od doręczenia zobowiązania, nowego adresu zamieszkania pozwanego, w celu ponownego przygotowania korespondencji sądowej do doręczenia przez komornika sądowego na nowy adres. Pełnomocnicy wskazują przy tym, że wobec podjęcia przez powoda czynności związanych z doręczeniem korespondencji przez komornika, przepisu art. 139(1) § 2 k.p.c. w zw. z art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. nie można już stosować, a zatem nie można już zawiesić postępowania. Przedstawione wnioski powodów nie mają żądnego uzasadnienia i w praktyce są oddalane. Przepisy prawa nie przewidują bowiem dodatkowego zakreślania powodowi przez sąd terminu na wskazanie nowego adresu zamieszkania pozwanego, podobnie zresztą jak i możliwości przedłużenia ustawowego terminu dwóch miesięcy z art. 139(1) § 2 k.p.c.[3] Ponadto nawet wskazanie sądowi takiego adresu w terminie dwóch miesięcy od doręczenia pełnomocnikowi powoda zobowiązania w trybie art. 139(1) § 1 k.p.c. nie niweczy obecnie rygoru zawieszenia, gdyż do tego potrzebne jest przedłożenie jednego z trzech wymienionych wyżej dokumentów. 

Przepis art. 139(1) k.p.c. nie znajduje zastosowania po zawieszeniu postępowania, zatem do podjęcia zawieszonego postępowania nie jest konieczne przedłożenie przez powoda jednego z ww. trzech dokumentów (dowodu doręczenia pozwanemu korespondencji sądowej przez komornika sądowego, dowodu na piśmie, że pozwany zamieszkuje pod adresem podanym przez powoda albo wniosku o ustanowienie dla pozwanego kuratora procesowego w trybie art. 143 k.p.c.). O ile bowiem w wykonaniu zobowiązania sądu w trybie art. 139(1) § 1 k.p.c. ustawodawca wykluczył możliwość wskazania przez powoda innego, aktualnego adresu pozwanego, o tyle możliwość taka nadal istnieje po zawieszeniu postępowania. Zawieszenie postępowania następuje bowiem w istocie z uwagi na brak podania przez powoda aktualnego adresu zamieszkania pozwanego, co uniemożliwia sprawie nadanie dalszego biegu. Powód po zawieszeniu postępowania może bowiem zlecić komornikowi ustalenie aktualnego adresu zamieszkania w trybie art. 3b ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych[4]. Jeśli komornik taki adres ustali np. poprzez rozpytanie rodziny albo sąsiadów powoda, to adres taki jest zweryfikowany i należy go uznać za wiarygodny, a jego podanie za wystarczające do podjęcia zawieszonego postępowania. Należy zaznaczyć, że warunkiem skuteczności wniosku o podjęcie zawieszonego postępowania jest wskazanie adresu wiarygodnego, opartego na rzetelnych przesłankach. Powód winien przedstawić stosowny dowód na okoliczność tego, że wskazany przez niego adres jest aktualny, tylko bowiem wykazanie zamieszkiwania pozwanego pod określonym adresem będzie obligowało sąd do podjęcia postępowania w sprawie. W takiej sytuacji sąd powinien podjąć próbę weryfikacji nowego adresu poprzez wysyłkę korespondencji na podany adres. Natomiast doręczenie korespondencji przez sąd następuje przez urząd pocztowy – w trybie zwykłym lub poprzez awizo (dlatego warunkiem podjęcia postępowania jest prawidłowe wskazanie adresu zamieszkania pozwanego).

Powodowie lub ich pełnomocnicy wskazują jednak często adresy niezweryfikowane przez komornika sądowego, ustalone na podstawie danych Krajowej Administracji Skarbowej albo Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w trybie zapytania na podstawie art. 761 § 1(1) k.p.c. Nie jest to jednak stanowcze ustalenie adresu pozwanego prze komornika, a jedynie odwołanie się do informacji odpowiedniego organu, bez jednoznacznego stwierdzenia, że jest to adres zamieszkania ustalony przez komornika. Tak wskazany adres nie może stanowić podstawy do podjęcia zawieszonego postępowania, nie jest to bowiem adres pewny, wiarygodny i jednoznacznie wskazany jako adres zweryfikowany przez komornika. Taki też pogląd wyraził ostatnio Sąd Okręgowy w Toruniu[5].

W świetle obowiązujących przepisów powód ma ustalić i wskazać aktualny, prawidłowy oraz z uwagi na jego charakter – jedyny adres zamieszkania strony pozwanej. Wskazanie powoda powinno mieć natomiast oparcie w jednoznacznych, stanowczych ustaleniach komornika sądowego, popartych odpowiednim protokołem lub co najmniej pismem pochodzącym od komornika. Nie wystarczy przy tym powołanie się na informacje z rejestrów urzędów czy instytucji, zwłaszcza jeśli ustalenia w tym zakresie nie znalazły odzwierciedlenia w protokole czynności komorniczych. Tego rodzaju ustalenie nie poddaje się bowiem weryfikacji i jest tylko informacją o tym, co zawiera baza danych określonej instytucji na temat adresu strony pozwanej. Ustalenia komornika powinny mieć oparcie w stosownym protokole z dokonania czynności ustalenia adresu zamieszkania pozwanego. W świetle obecnie obowiązujących przepisów do ustaleń tych należy podchodzić bardziej rygorystycznie niż przed nowelizacją, ponieważ po ustaleniu adresu doręczenie na ten adres może nastąpić przez awizo (nie ma już obecnie opcji ponownego doręczenia komorniczego[6]).

Sporne w doktrynie i orzecznictwie jest natomiast to, czy po ustaleniu przez komornika w trybie art. 3b ustawy o komornikach sądowych nowego adresu zamieszkania pozwanego (innego niż podany w pozwie), powód może sam, nie czekając na decyzję sądu (np. w przedmiocie podjęcia zawieszonego postępowania), zwrócić się do komornika z żądaniem doręczenia korespondencji pod nowym adresem ustalonym przez komornika. Za taką możliwością opowiadają się M. Uliasz[7], P. Sławicki i P. Sławicki[8] oraz M. Świtkowski[9]. Przeciwnego zdania są P. Czyszkowski[10] i M. Lipińska[11]. Taki też pogląd reprezentuje np. Sąd Okręgowy w Toruniu, wskazując, że ,,po zawieszeniu postępowania powód nie ma możliwości ponownego zlecenia komornikowi doręczenia korespondencji dla pozwanego już tylko z tego względu, że nią nie dysponuje (podlegała ona zwrotowi sądowi i zalega w aktach sprawy)”. Przyjąć też należy, że w obecnych realiach prawnych zarówno przed zawieszeniem, jak i po zawieszeniu postępowania nie istnieje opcja powtórnego zobowiązania powoda przez sąd do dokonania doręczenia korespondencji pozwanemu przez komornika[12]. To przemawia za przyjęciem stanowiska, że po ustaleniu nowego adresu przez komornika sądowego powód jest uprawniony do złożenia wniosku do komornika o doręczenie przesyłki sądowej pod nowym adresem na podstawie pierwotnego zobowiązania sądu w trybie art. 139(1) § 1 k.p.c.

[1] Zob. art. 31 ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 614).  

[2]W doktrynie sformułowano postulat zmiany przepisów w taki sposób, aby przyszłe regulacje dawały wprost podstawę do uznania, że bezskuteczność podjętej przez komornika próby doręczenia z powodu braku informacji o adresie pozwanego jest wystarczająca do ustanowienia kuratora dla pozwanego nieznanego z miejsca pobytu, bez potrzeby podejmowania przez powoda jakichkolwiek innych czynności w celu uprawdopodobnienia, że miejsce pobytu pozwanego nie jest znane. Postuluje się również wprowadzenie obligatoryjnego pouczenia powoda, który nie jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, o treści art. 139(1) § 2, art. 177 § 1 pkt 6, art. 182 § 1 pkt 1, § 2 i 4 oraz art. 143 i 144 k.p.c. – ostatnio wymienione przepisy dotyczą ustanowienia kuratora dla pozwanego nieznanego z miejsca pobytu na wniosek powoda (zob. M. Uliasz, Doręczenia za pośrednictwem komornika – doświadczenia i oczekiwania [w:] Instytucje prawa procesowego cywilnego. Stan obecny i perspektywy, A. Jakubecki, J. Bodio, O. Marcewicz-Kochnio (red.), Warszawa 2025, s. 164–165).

[3] W doktrynie słusznie postuluje się rozważenie wydłużenia tego terminu (zob. M. Uliasz, op. cit., s. 164), gdyż w terminie dwumiesięcznym trudno jest wyczerpać procedurę doręczenia korespondencji przez komornika i zweryfikować adres pozwanego.  

[4] T.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1458.

[5] Np. w postanowieniu z dnia 19 grudnia 2024 r. w sprawie VIII Cz 400/24, niepubl.

[6] Tak też Sąd Okręgowy w Toruniu np. w powołanym wyżej postanowieniu z 19 grudnia 2024 r. oraz w postanowieniu z 11 lutego 2025 r. w sprawie VIII Cz 450/24, nie publ.

[7] M. Uliasz, Doręczenia osobiste przez komornika [w:] Ustawa  o komornikach sądowych. Komentarz, J. Gołaczyński, D. Szostek (red.), Legalis 2019. 

[8]  P. Sławicki, P. Sławicki, Doręczenia pism za pośrednictwem komornika sądowego w postępowaniu zabezpieczającym, klauzulowym i egzekucyjnym, PS 2020, nr 11–12, s. 79.

[9] M. Świtkowski, Nowe zasady doręczenia pism procesowych po reformie postępowania cywilnego z lipca 2019 r., Lex/el. 2019. 

[10] P. Czyszkowski, Doręczenie komornicze jako nieegzekucyjna czynność komorników sądowych, PPE 2022, nr 4, s. 71 i 74. 

[11]M. Lipińska, Poszukiwanie przez komornika sądowego aktualnego adresu miejsca zamieszkania pozwanego na podstawie art. 3b ustawy o komornikach sądowych, PPE 2022, nr 4, s. 33–34. Co do tego zagadnienia zob. też I. Wolwiak, Wyłączenie doręczenia pisma w trybie art. 139(1) KPC [w:] Efektywność egzekucji sądowej w świetle kolejnej zmiany kodeksy postępowania cywilnego wprowadzonej ustawą z 9.3.2023 r., K. Markiewicz (red.), Warszawa 2024, s. 91–92.

[12] Zob. uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 19 grudnia 2024 r., VIII Cz 400/24. Przeciwne zdanie wyraziła J. Lipińska, op. cit., s. 34, jednakże na tle poprzedniego brzmienia art. 139(1) k.p.c. – sprzed noweli z dnia 9 marca 2023 r.