Problemy dotyczące przedawnienia roszczeń cywilnych po ostatnich zmianach przepisów dotyczących przedawnienia

Ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw[1] skróciła terminy przedawnienia niektórych roszczeń (art. 118 k.c.), w tym termin wynikający z art. 125 § 1 k.c., z 10 do 6 lat. Nowela zmieniła jednocześnie art. 118 k.c., wprowadzając regułę, że koniec terminu przedawnienia, wynoszącego co najmniej 2 lata, przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Według art. 5 ust. 1 cyt. ustawy do roszczeń powstałych przed dniem jej wejścia w życie (9 lipca 2018 r.) i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie tej ustawy przepisy Kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym nowelą. Zgodnie jednak z ust. 2 tego samego artykułu, jeżeli zgodnie z Kodeksem cywilnym, w brzmieniu nadanym nowelą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie przedmiotowej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie tej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

Na tle noweli powstaje pytanie, czy w sytuacji, gdy ma zastosowanie art. 5 ust. 2 zd. 2 noweli, dotychczasowy termin przedawnienia (10 lat), który upływał przed 31 grudnia 2024 r. (jest to data końcowa 6-letniego terminu przedawnienia roszczenia liczonego od wejścia w życie noweli) przedłużał się do końca roku kalendarzowego zgodnie z dodanym zdaniem 2 art. 118 k.c. czy też do tego terminu przepis art. 118 zd. 2 k.c. nie miał zastosowania. Można to zobrazować na następującym przykładzie:

– jeśli do terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę należności głównej, stwierdzonego orzeczeniem sądu, które stało się prawomocne 15 lutego 2014 roku, stosowalibyśmy przepis art. 118 zd. 2 k.c., to przedawnienie roszczenia nastąpiłoby dopiero po 31 grudnia 2024 roku;

– jeśli do takiego terminu przedawnienia nie ma zastosowania art. 118 zd. 2 k.c., to przedawnienie nastąpiłoby z upływem 15 lutego 2024 roku.

Uwzględniając wykładnię literalną i systemową należy przyjąć, że do ustalenia końca biegu terminu przedawnienia roszczeń objętych tytułami egzekucyjnymi, które uprawomocniły się przed dniem 31 grudnia 2014 r., nie ma zastosowania nowa reguła, wynikająca z art. 118 zd. 2 k.c. W związku z tym termin przedawnienia takich roszczeń upływał w dacie dziennej, odpowiadającej dacie rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia. Nie można bowiem stosować starego terminu przedawnienia i nowego sposobu liczenia tego terminu. Zwrot z art. 5 ust. 2 noweli ,,dotychczasowego terminu przedawnienia’’ należy intepretować jako zwrot obejmujący zarówno długość, jak i sposób liczenia terminu przedawnienia. Innymi słowy, istnieje alternatywa:

1) ma zastosowanie nowy termin (6 lat) i nowy sposób liczenia końca (koniec roku) od daty wejścia w życie ustawy nowelizującej

lub

2) ma zastosowanie stary termin (10 lat) i stary sposób liczenia końca terminu (data kalendarzowa).

Potwierdził to Sąd Najwyższy, który w uzasadnieniu postanowienia z dnia 25 października 2023 r.[2] stwierdził, że ,,jeżeli ma zastosowanie reguła wyrażona w art. 5 ust. 2 zd. 2 noweli z 13 kwietnia 2018 r., to w takiej sytuacji art. 118 zd. 2 k.c. (w nowym brzmieniu) nie znajduje zastosowania do obliczania biegu terminu przedawnienia roszczenia”.

Należy również podkreślić, że jeśli chodzi o termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnymi wyrokami, w doktrynie wyrażono stanowisko, że przepis art. 125 § 1 k.c. stanowi lex specialis wobec art. 118 k.c. o tyle, że inaczej niż w przypadku tego ostatniego przepisu termin przedawnienia z art. 125 k.c. należy liczyć przy uwzględnieniu reguł z art. 112 k.c., a tym samym koniec takiego terminu przedawnienia nie przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, a należy go liczyć według zasady „dzień do dnia”, nawet jeśli w danej sprawie ma zastosowanie skrócony – 6-leteni termin wg zmienionego przepisu[3].

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 25 października 2023 r. Sąd Najwyższy trafnie zwrócił uwagę, że wynikające z art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z 13 kwietnia 2018 r. wątpliwości, w kontekście art. 118 k.c. w nowym brzmieniu, mogą dotyczyć tego rodzaju roszczeń, co do których termin przedawnienia – w znaczeniu jego długości czasowej – według dotychczasowych i nowych przepisów jest ten sam i termin ten nie jest krótszy niż dwa lata. Problematyką przedawnienia roszczeń, co do których termin przedawnienia według dotychczasowych i nowych przepisów jest ten sam zajmował się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 maja 2022 r.[4], wyjaśniając, że trzyletni termin przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi, który rozpoczął bieg i nie upłynął przed dniem wejścia w życie noweli z 13 kwietnia 2018 r., kończy się ostatniego dnia roku kalendarzowego (art. 118 zd. 2 k.c. w zw. z art. 5 ust. 1 tej noweli). Przy takiej wykładni dochodziło w istocie rzeczy do przedłużenia terminów przedawnienia (niekiedy nawet prawie o rok, gdy przykładowo roszczenie stało się wymagalne 1 stycznia), których bieg rozpoczął się przed wejściem w życie noweli z dnia 13 kwietnia 2018 r., a których termin przedawnienia według przepisów dotychczasowych oraz nowych był ten sam i nie był krótszy niż dwa lata.

Według art. 125 § 1 zd. 2 k.c., jeżeli roszczenie stwierdzone w sposób wymieniony w zd. 1 obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat. Podzielić należy wyrażone w judykaturze stanowisko, według którego wykładnia literalna art. 125 zd. drugie k.c. wskazuje, iż norma przewidująca krótszy, 3-letni termin przedawnienia odnosi się do roszczeń o świadczenie okresowe należne w przyszłości, to znaczy po wydaniu prawomocnego orzeczenia, a nie do roszczeń zasądzonych prawomocnym orzeczeniem[5]. Ściślej, norma ta odnosi się do roszczeń powstałych po uprawomocnieniu się orzeczenia. Chodzi tu np. o odsetki ,,należne w przyszłości”, a więc takie, które stają się wymagalne po uprawomocnieniu się wyroku sądowego, stwierdzającego obowiązek zapłaty tych odsetek[6].

Powstaje jednak wątpliwość, w jakim terminie przedawnia się roszczenie o odsetki za opóźnienie w zapłacie, wymagalne w okresie pomiędzy uprawomocnieniem się wyroku a nadaniem mu klauzuli wykonalności. Zauważyć bowiem trzeba, że postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności też jest przecież orzeczeniem sądu. Teoretycznie mogłoby więc powodować „przejście” odsetek wymagalnych przed jej nadaniem do kategorii z art. 125 § 1 zd. 1 k.c., podlegającej 6-letniemu terminowi przedawnienia. Wydaje się jednak, że nie taki był zamysł ustawodawcy. W art. 125 § 1 k.c. chodzi o ,,roszczenie stwierdzone orzeczeniem”, tymczasem klauzula wykonalności nie stwierdza roszczenia, nie orzeka o roszczeniu, a jedynie dopuszcza prowadzenie egzekucji orzeczenia, które potwierdza istnienie roszczenia. Tak więc do takich odsetek ma zawsze zastosowanie 3-letni termin przedawnienia, ponieważ są to odsetki „należne w przyszłości” z punktu widzenia orzeczenia.

W kontekście badania przedawnienia z urzędu powstaje ciekawe zagadnienie na styku art. 782(1) pkt 2 in fine k.p.c. i art. 804 § 2 zd. 2 k.p.c., mianowicie: czy komornik sądowy przy wszczęciu egzekucji bada z urzędu przedawnienie odsetek, które stały się wymagalne po uprawomocnieniu się wyroku, ale przed nadaniem mu klauzuli wykonalności. Można to zobrazować następującym przykładem: załóżmy, że część z tych odsetek była przedawniona przed wniesieniem wniosku o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności (np. wyrok uprawomocnił się 10 czerwca 2020 r., a wniosek o klauzulę wykonalności złożono 10 lutego 2024 r.), jednakże sąd nadał klauzulę wymagalności wyrokowi w zakresie obejmującym wszelkie odsetki z uwagi na treść art. 782(1) pkt 2 in fine k.p.c. Czy komornik może dojść do odmiennego wniosku niż sąd i na podstawie art. 802 § 2 k.p.c. odmówić wszczęcia egzekucji w zakresie odsetek za opóźnienie za okres od 11 czerwca 2020 r. do 31 grudnia 2020 r., mimo że została na nie nadana klauzula wykonalności? Odpowiadając na to pytanie należy mieć na uwadze, że komornik nie może dublować ani tym bardziej podważać oceny sądu z postępowania klauzulowego. Zauważyć należy jednak, że art. 804 § 2 zd. 2 k.p.c. wyłącza spod oceny komornika tylko odsetki po powstaniu tytułu wykonawczego (czyli po nadaniu klauzuli wykonalności), ale już nie odsetki z okresu pomiędzy uprawomocnieniem się wyroku a nadaniem klauzuli. Zarazem, odsetek tych sąd de facto nie bada z uwagi na brzmienie art. 782(1) pkt 2 in fine k.p.c. Można więc również bronić poglądu, że komornik powinien badać z urzędu przedawnienie odsetek za opóźnienie wymagalnych między uprawomocnieniem się orzeczenia a nadaniem mu klauzuli wykonalności. 

[1] Dz.U. z 2018 r., poz. 1104.

[2] III CZP 27/23, Lex nr 3618388.

[3] Tak słusznie J. Kocot, Zmiana regulacji przedawnienia roszczeń w kodeksie cywilnym, PiP 2019, nr 3, s. 131–132 i L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak (red.), Lex/el. 2024, Nb 3 do art. 125.

[4] III CZP 46/22, OSNC 2023/6/57.

[5] Zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 12 maja 2016 r., IV CSK 528/15, Lex nr 2049807.

[6] Ibidem.